Treatment

ဆေးကုသမှုပေးခြင်း

၁။ တီဘီရောဂါကုသရန် ဆုံးဖြတ်မှုပေးခြင်း

       သလိပ်တွင် တီဘီပိုးတွေ့ခြင်း(Smear, Gene Xpert)နှင့် ပိုးမွှေးခြင်း(Culture)နှင့် ဆေးယဉ်ပါး မှုစမ်းသပ်ခြင်း၊ ဓါတ်မှန် အဖြေနှင့် တီဘီရောဂါ လက္ခဏာ၊ TB Contact အရလည်း တီဘီဆေးကုသရန် ဆုံးဖြတ်ရမည်။  တီဘီလူနာကို ဆယ်သွယ်ခေါ်ယူ၍ အမြန်ဆုံး ဆေးကုသမှုခံယူနိုင်ရန် ဆောင်ရွက် ပေးရမည်။

 

၂။ တီဘီလူနာအမျိုးအစားနှင့် ဆေးကုထုံးသတ်မှတ်ခြင်း

 

စဉ်	လူနာအမျိုးအစား	ဓါတ်ခွဲ စစ်ဆေးခြင်း	ဆေးကုထုံး
၁	(လူနာသစ်)(New) တီဘီဆေးကုသမှုခံယူဘူးခြင်းမရှိသူ (သို့) (၁)လ ပြည့်အောင် ကုသမှုမခံယူသူ	Pos or Neg.	လူနာသစ်ကုထုံး (IR) /ဆေးတိုးတီဘီ/ ရိုးရိုးတီဘီ ကုထုံး
၂	(ပြန်လည်ကုလူနာ)(Previously Treated Cases) ယခင်ကတီဘီဆေး (၁)လထက်ကျော်၍ ကုသခဲ့ သောပြန်လည်ကုသရမည့်တီဘီလူနာများ ၂-၁။ Relapse ၂-၂။ Treatment after failure ၂-၃။ Treatment after Loss to follow-up ၂-၄။ Other previously treated ၂-၅။ Unknown previous TB treatment History	Pos or Neg Gene Xpert စစ်ပါ	ဆေးယဉ်ပါးမှု ဓါတ်ခွဲအဖြေ တွင် ဆေးယဉ်ပါး မှုမရှိပါက ပြန်ကုလူနာ ကုထုံး (RR) ဖြင့် ကုသရမည်။
၃	ကလေးတီဘီလူနာ (Childhood TB) အသက်(၁၅)နှစ်အောက် ကလေးလူနာများ	Pos or Neg	ကလေးလူနာ ကုထုံး (CR)
၄	ဆေးယဥ်ပါတီဘီလူနာ (MDR-TB) Isoniazid  + Rifampicin ဆေး(၂)မျိုးလုံးယဥ်ပါးသူ	H and R Resistance (or)Xpert Rif-Resistance	MDR-TB ကုထုံး ၁။ လ(၂၀)ကုထုံး (LTR) ၂။(၉-၁၁)လ အချိန်တိုကုထုံး        (STR)

၂။ ကုသခြင်း၏ ရည်ရွယ်ချက် (Aims of the treatment)

(၁)    လူနာ၏ နေ့စဥ် လုပ်ငန်းဆောင်တာကို တတ်နိုင်သမျှ မထိခိုက်စေဘဲ၊ ရောဂါပျောက် ကင်းစေရန်၊

(၂)    အသည်းအသန်‌ဝေဒနာရှင်များအား သက်သာစေရန်နှင့် သေဆုံးမှုမရှိစေရန်၊

(၃)    အဆုတ်ဆိုးဆိုးဝါးဝါးပျက်စီးမှုနှင့် ဆက်လက်ခံစားရမည့် အကျိုးဆက်များကို လျော့နည်းစေရန်၊

(၄)    လူနာတွင် တီဘီရောဂါ ပြန်လည်မဖြစ်ပွားရန်နှင့် ဆေးယဥ် ပါးသည့် တီဘီမဖြစ်ရန်၊

(၅)   ဝေဒနာရှင်၏မိသားစုနှင့် လူထုအား ရောဂါပိုးကူးစက်မှုမှ ကာကွယ်ရန်၊

၃။ ကုသမှုပေးရာတွင် လိုက်နာရမည့်အချက်များ (General principles about treatment)

(၁)    တီဘီသံသယလူနာတွင် တီဘီရောဂါတွေ့ပါက လူနာအား ရောဂါရှိကြောင်း အသိပေး၍ ကုသမှု အမြန်ဆုံးခံယူရန် ရှင်းလင်းအသိပေးရမည်။

(၂)    တီဘီရောဂါတွင် အသုံးပြုသောဆေးဝါးများသည် ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးပေးနိုင်သဖြင့် တီဘီ ရောဂါရှိသည်ဟု သေချာမှသာ ကုသပေးရမည်။

(၃)    ရွေးချယ်သည့် ဆေးကုထုံးသည် Gene Xpert အဖြေစစ်ဆေးမှုအဖြေပေါ်မူတည်သည်။ ဆေးကုသမှုမစမီ Gene Xpert စစ်ဆေးသင့်သည့်လူများကို စစ်ဆေးပြီး မှန်ကန်သော ကုထုံးဖြင့်ကုသပေးရမည်။ (အရေးကြီးသည်)

(၄)    ဆေးယဥ် ပါးမှုမဖြစ်ရန် တီဘီဆေးတစ်မျိုးတည်း အသုံးပြု ထပ်ဆောင်း ၍ ဆေးမကုရ။

(၅)    တီဘီဆေးဝါးများအားလုံးကို တစ်ကြိမ်တည်းသောက်ပါ။ (No divided dose)

(၆)    ဆေးကုသမှုကာလတစ်လျှောက်လုံးလူနာသည်သင်တန်းတက်ပြီးသော(DOT Provider) ကျန်မာရေး၀န်ထမ်း (သို့) စေတနာ့၀န်ထမ်းကျန်းမာရေးလုပ်သား (သို့) လူမှုရေးအဖွဲ့ အစည်း၀င်များ (ဥပမာ- မြန်မာနိုင်ငံအမျိုးသမီးရေးရာအဖွဲ့၊ မြန်မာနိုင်ငံ မိခင်နှင့်ကလေး စောင့်ရှောက်ရေးအသင်း၊ မြန်မာနိုင်ငံကြက်‌ခြေနီအသင်း (သို့) မိသားစု ၀င်တစ်ဦးဦး၏) ရှေ့မှောက်တွင် တီဘီဆေးများကို သောက်ရမည်။

(၇)    ဆေးကုသမှုခံယူနေစဥ် လူနာအ‌ခြေအနေဆိုးလာပါက ဆရာဝန်ထံညွှန်းပို့ရမည်။

(၈)    လူနာအားဆေးကုသမှုပြီးဆုံးသည်အထိ သလိပ်ပြန်လည်စစ်ဆေးခြင်းကို မှန်မှန် ဆောင်ရွက်ရန် ကူညီသတိပေးရမည်။

(၉)    ထိုးဆေးပေးမည်ဆိုပါက၊ တစ်ခါသုံးဆေးထိုးပြွန်နှင့် အပ်များကိုသာ  အသုံးပြုစေရမည်။ လူနာတစ်ဦးလျှင် ဆေးထိုးပြွန်တစ်ချောင်း၊ အပ်တစ်ချောင်းကျစီ အသုံးပြုရမည်။ (တီဘီဆေးသောက်ပြီးလျှင်ပြီးချင်း ဆေးထိုးပေးရမည်။)

(၁၀)  ရောဂါပြန်လည်မဖြစ်ပွားရန် ညွှန်ကြားထားသည့်ဆေးတွဲကို သတ်မှတ် ကာလပြည့်သည် အထိ၊ မှန်မှန်ကုသရန် အရေးကြီးကြောင်းကို လူနာနှင့် မိသားစု သဘော ပေါက်နားလည် အောင် ကျန်းမာရေးအသိပညာကို အကြိမ်ကြိမ်ပေးရန် လိုအပ်သည်။

(၁၁)  လူနာနှင့်အတူနေသူများ၊ မိသားစု၀င်များအား (အထူးသဖြင့် ၂ ပတ်နှင့်အထက် ချောင်းဆိုးနေခဲ့သူ) တီဘီရောဂါ ရှိ/မရှိ စစ်ဆေးပေးရမည်။

(၁၂) တီဘီပိုးရှိသူနှင့်အတူနေ မိသားစု၀င်များမှ အသက်(၅)နှစ်အောက်ကလေးငယ် အားလုံးကိုတီဘီရောဂါရှိ/မရှိ စစ်ဆေးပေးရမည်။ ရောဂါရှိပါက တီဘီကုသမှုပေးပြီး မရှိပါက ငုတ်လျှိုး တီဘီကုသမှုပေးရပါမည်။

(၁၃) လူနာအပေါ် ကိုယ်ချင်းစာ၊ ကရုဏာ၊ အကြင်နာထား၍ ဆက်ဆံရမည်။

(၁၄)  တီဘီလူနာများသည် ဆေးကုသမှုပြီးစီးပါက ပထမ(၆)လတွင် (၃)လတစ်ကြိမ် နှင့် ပြီးလျှင် ၆လ တစ်ကြိမ်၊ ၂နှစ်ပြည့်သည်အထိ ကျန်းမာရေးဌာနများ၌ ပြန်လည် စစ်ဆေးခြင်း ပြုလုပ်ရမည်။

 

၄။ ဆေးဝါးကုသမှုအောင်မြင်ရန် လိုအပ်ချက်များ

        အောက်ဖော်ပြပါအကြောင်း (၂)ချက်အပေါ်မူတည်ပြီး ဆေးကုသမှု အကျိုးရလဒ်ရရှိပေမည်။

(၁)   စွဲမြဲမှန်ကန်စွာ ဆေးဝါးကုသခံယူမှု Adherence to treatment

        တီဘီရောဂါ‌ဝေဒနာရှင်များသည် သတ်မှတ်ထားသောဆေးတွဲများဖြင့် စနစ်တကျ အချိန်မှန်မှန် မခံယူလျှင် တီဘီရောဂါမပျောက်ကင်းနိုင်ပါ။ ဆေးဝါးကုသမှုအမှန်တကယ်အပြည့်အ၀ ခံယူရရှိမှုရှိစေ ရန် လူနာများသည် တီဘီဆေးဝါးများကို ကျန်းမာရေး၀န်ထမ်း (သို့) စေတနာ့၀န်ထမ်းကျန်းမာရေး လုပ်သား (သို့) သင်တန်းပို့ချပေးထားသော လူမှုရေးအဖွဲ့အစည်း၀င် (ဥပမာ – မိခင်နှင်‌့ကလေး စောင့် ရှောက်ရေးအသင်း၀င်) တစ်ဦးဦး၏ ရှေ့မှောက်တွင် ဆေးကုသမှု ကာလတစ်လျှောက်လုံး သောက်ရမည်။

(၂)   တီဘီဆေးသောက်မှန်ရေးအတွက်နှစ်သိမ့်ဆွေးနွေးပညာပေးခြင်း

 (Treatment adherence counselling)

       တီဘီရောဂါရှိသူများသည် တီဘီရောဂါကို ကုသပျောက်ကင်းနိုင်သော တီဘီဆေးများကို သောက်သုံးရာတွင် ရောဂါကုထုံးအဆင့်များအလိုက် သတ်မှတ်ထားသောကာလ အထိတိကျစွာ သောက်သုံးရမည်။ ထို့ကြောင်‌့ တီဘီဆေးသောက်မှန်ကန်ရေးအတွွက် နှစ်သိမ့်ဆွေးနွေးပညာပေးရေးသည် အလွန်အရေးကြီးသည်။

       တီဘီဆေးသောက်သုံးသူများအား နှစ်သိမ့်ဆွေးနွေးပညာပေးခြင်းကို အောက်ပါအချိန်များ တွင်ဆောင်ရွက်ကြရပါမည်။

(က)   ပထမအကြိမ်နှစ်သိမ့်ဆွေးနွေးပညာပေးခြင်း- ဆေးကုသမှုစတင်ခံယူသည့်အချိန်

(ခ) ဒုတိယအကြိမ်နှစ်သိမ့်ဆွေးနွေးပညာပေးခြင်း- ဆေး(၇)ရက်သောက်ပြီး ဆေးခန်း/ ဌာနသို့ပြန်လာပြသည့်အချိန်၊

(ဂ) တတိယအကြိမ်၊ စတုတ္ထအကြိမ်၊ ပဉ္စမအကြိမ် နှစ်သိမ့်ဆွေးနွေးပညာပေးခြင်းနှင့် ဆေးခန်းသို့ ပြန်ပြရန်ချိန်းဆိုသည့်အချိန်များတွင် လိုအပ်သလိုဆောင်ရွက်ရန်ဖြစ်ပါ သည်။

မည်သည့်အချက်အလက်များအား မည်သို့နှစ်သိမ့်ဆွေးနွေးပညာပေးရမည်ကို အခန်း (၅) တွင် ပြည့်စုံစွာ ဖေါ်ပြထားပါသည်။

၅။ ဆေးဝါးကုသမှု ကာလအပိုင်းအခြားများ (Phase of treatment)

        ဆေးကုထုံးတိုင်းတွင် ဆေးကုသမှုကာလအပိုင်းအခြား (၂)မျိုး ပါရှိပါသည်။

        –       ကနဦးကြပ်မတ်ကုကာလ (Intensive/ Initial phase) နှင့်

        –       ဆက်လက််ကုကာလ (Continuation phase) တို့ ဖြစ်ပါသည်။

(၁)   ကနဦးကြပ်မတ်ကုကာလ (Intensive/ Initial phase)

        ကနဦးကြပ်မတ်ကုကာလတွင် တီဘီပိုးကို သေစေနိုင်သော၊ ဟန့်တားနိုင်သော ဆေးဝါး များ အနည်းဆုံး (၄)မျိုး ပါရှိပြီး ပိုးများစွာကို လျင်မြန်စွာ သေစေရန်ဖြစ်သည်။ ကာလအပိုင်းအခြားအနေ ဖြင့် လူနာအသစ်/ ရိုးရိုးတီဘီလူနာများ အတွက် (၂)လကြာမြင့်ပြီး လူနာအဟောင်းများ၊ ပြန်ကုလူနာများ  အတွက် (၃)လကြာမြင့်ပါသည်။ ဤဆေးကုသမှု ကာလအပိုင်းအခြား ပြီးဆုံးသည့် အခါ သလိပ်ပြန်လည်စစ်ဆေးရာ၌ များသော အားဖြင့် လူနာများသည် သလိပ်ပိုးကင်းသည့် အနေအထား (Sputum negative for AFB) သို့ ရောက်ရှိနေပြီး ဖြစ်ပါသည်။

(၂)   ဆက်လက်ကုကာလ (Continuation phase)

       ဆက်လက်ကုကာလတွင် ကုသမှုကာလအပိုင်းအခြားအနေဖြင့် လူနာသစ်/ရိုးရိုးတီဘီ လူနာများအား ဆေး(၂)မျိုးဖြင့် (၄)လ၊ လူနာအဟောင်းများ၊ ပြန်ကုလူနာများအား ဆေး(၃)မျိုးဖြင့် (၅)လကြာ ကုသပေးပါသည်။ ဤဆက်လက်ကုကာလသည် တီဘီရောဂါ‌ ဝေဒနာရှင်များ ရောဂါပျောက်ကင်းသွားစေရန်နှင့် ရောဂါပြန်လည်မဖြစ်ပွားစေရန်အတွက် ရည်ရွယ်ပြီး ကုသပေးခြင်း ဖြစ်ပါသည်။

 

၆။ အမျိုးသားတီဘီရောဂါတိုက်ဖျက်ရေးစီမံကိန်းတွင်သုံးစွဲလျက်ရှိသော တီဘီဆေးများ

       First Line Anti TB Drugs

	Drug	Symbol
Oral Drugs	Isoniazid	H
	Rifampicin	R
	Ethambutol	E
	Pyrazinamide	Z

 

       Second Line Anti TB Drugs

 (မှတ်ချက်။ ဆေးယဉ်ပါးတီဘီလမ်းညွှန် စာအုပ်တွင် ပြည့်စုံစွာ ဖေါ်ပြထားပါသည်။)

 

၇။ တီဘီဆေးညွှန်းဆေးတွဲများနှင့် ဆေးပမာဏများ

       (Treatment regimens and doses of medication)

        အမျိုးသားတီဘီရောဂါတိုက်ဖျက်ရေးစီမံကိန်းတွင် နေ့စဥ်ဆေးတိုက်ကျွေးခြင်းဖြင့် ဆေးကုသပေး လျက်ရှိပါသည်။ လူနာအမျိုးအစားများပေါ်မူတည်ပြီး ဆေးကုသမှုကုထုံးများကို သတ်မှတ်ပေးထားပါသည်။

ကုထုံးအမျိုးအစားတီဘီဆေးတွဲများနှင့် ပါ၀င်သောဆေးများ

ကုထုံးအမျိုးအစား  (Treatment Regimen)	ဆေးတွဲများ (Combind drug)
၁  လူနာသစ်/ရိုးရိုးတီဘီကုထုံး	2 (H R Z E)/ 4 (H R)
၂  ပြန်လည်ကုလူနာကုထုံး	3 (H R Z E)/  5 (H R E)  နှင့် 6(HRZE)
၃  ဆေးယဥ် ပါးတီဘီလူနာကုထုံး (စံကိုက်)     ဆေးယဥ် ပါးတီဘီလူနာကုထုံး(အချိန်တို)	6-8 Amk+Lfx+Eto+Cs+Z/12-14 Amk+Lfx+Cs+Z+Eto 4-6Amk+Mfx+Cfz+PZA+Eto+Hh+Etb/ 5Mfx+Cfz+PZA+Eto

        ထိပ်ဆုံးဂဏန်းများသည် ကုသပေးမည့်ကာလ (လ) အပိုင်းအခြားကို ဖော်ပြထားခြင်း ဖြစ်သည်။

‌        အမျိုးသားတီဘီရောဂါတိုက်ဖျက်ရေးစီမံကိန်းတွင် Fixed Dose Combination(FDC) ဆေးလုံး များဖြင့်နေ့စဥ် တိုက်ကျွေးကုသမှုပေးလျက်ရှိရာ အောက်ပါဇယားများသည် ကိုယ်ခန္ဓာအလေးချိန်အလိုက် Fixed Dose Combination ဆေးလုံးအရေအတွက် မည်မျှ တိုက်ကျွေးရမည်ကို ဖော်ပြထားပေးသည်။

 လူနာသစ်/ဆေးတိုးတီဘီ/ရိုးရိုးတီဘီကုထုံး FDC ဆေး (နေ့စဥ်  သောက်ရန်*)

Month လ (နေ့စဥ်)	Drugs ဆေးတွဲ	ကိုယ်အလေးချိန်အလိုက်ပေးရမည့် ဆေးပြားအရေအတွက်
		၃၀-၃၉ ကီလို #	၄၀-၅၄ ကီလို	၅၅-၇၀ ကီလို	၇၅ ကီလို နှင့်အထက်
ကနဦးကြပ်မတ် ကုကာလ (၂)လ	HRZE (75 mg + 150 mg + 400 mg + 275 mg)	၂	၃	၄	၅
ဆက်လက် ကုကာလ (၄)လ	RH (150 mg + 75 mg)	၂	၃	၄	၅

 

#     မြန်မာနိုင်ငံတွင်မူ ကိုယ်အလေးချိန် (၃၀-၃၉)ကီလိုရှိသူကိုလည်း FDC (၃) ပြား တိုက်နိုင်သည်။

 

ပြန်ကုလူနာ ကုထုံး  FDC ဆေး (နေ့စဥ်သောက်ရန်*)

Month လ (နေ့စဥ်)	Drugs ဆေးတွဲ	ကိုယ်အလေးချိန်အလိုက်ပေးရမည့် ဆေးပြားအရေအတွက်
		၃၀-၃၉ ကီလို#	၄၀-၅၄ ကီလို	၅၅-၇၀ ကီလို	၇၅ ကီလို နှင့်အထက်
ကနဦးကြပ်မတ်ကုကာလ (၃)လ	HRZE (75 mg + 150 mg + 400 mg + 275 mg)	၂	၃	၄	၅
ဆက်လက်ကု ကာလ (၅)လ	RHE (150 mg + 75 mg+275 mg)	၂	၃	၄	၅

 

ပြန်ကုလူနာ ကုထုံး  FDC ဆေး (နေ့စဉ်သောက်ရန်*)

Month လ (နေ့စဥ်)	Drugs ဆေးတွဲ	ကိုယ်အလေးချိန်အလိုက်ပေးရမည့် ဆေးပြားအရေအတွက်
		၃၀-၃၉ ကီလို #	၄၀-၅၄ ကီလို	၅၅-၇၀ ကီလို	၇၅ ကီလို နှင့်အထက်
ကနဦးကြပ်မတ် ကုကာလ (၂)လ	HRZE (75 mg + 150 mg + 400 mg + 275 mg)	၂	၃	၄	၅
ဆက်လက် ကုကာလ (၄)လ	HRZE (75 mg + 150 mg + 400 mg + 275 mg)	၂	၃	၄	၅

#     မြန်မာနိုင်ငံတွင်မူ ကိုယ်အလေးချိန် (၃၀-၃၉) ကီလိုရှိသူကိုလည်း FDC (၃) ပြားတိုက်နိုင်သည်။

 

ဆေးကုသကာလအလိုက်သောက်ရမည့် အကြိမ်အရေအတွက်များမှာ-

                နေ့စဥ် ကုထုံးအတွက်

                တစ်လလျှင်   ၂၈  ကြိမ်

                ၂ လအတွက်          ၅၆  ကြိမ်

                ၃ လအတွက်          ၈၄  ကြိမ်

                ၅ လအတွက်       ၁၄၀  ကြိမ်

                ၆ လအတွက်       ၁၆၈  ကြိမ် လူနာသစ်/ ဆေးတိုးတီဘီ/ ရိုးရိုးတီဘီကုထုံး

                ၇ လအတွက်       ၁၉၆  ကြိမ်

                ၈ လအတွက်       ၂၂၄  ကြိမ်   (ပြန်ကုလူနာကုထုံး )

ကလေးတီဘီကုထုံး တွင် ဖေါ်ပြထားပါသည်။

၈။ လူနာအတွက် FDC ဆေးဗူးများထုတ်ယူခြင်း (Patient Kits)

၈-၁။ ပေါင်းစပ်ထားသောဆေးများ (Fixed Dose Combinations)

        လူနာများကို ကုသရန်အတွက် ဆေးတစ်မျိုးစီအလိုက် ဆေးပြား၊ ဆေးတောင့်များ ထုတ်လုပ်ရာမှ ဆေး (၂)မျိုး၊ (၃)မျိုး၊ (၄)မျိုး ပေါင်းစပ်ထားသောဆေးပြားများ ထုတ်လုပ်ကုသစေပါသည်။

၈-၂။ FDC ၏ အားသာချက်များ

• ဆေးတစ်မျိုးစီအလိုက် လူနာ၏ ကိုယ်အလေးချိန်ပေါ်မူတည်၍ ဆေးလုံး/ပြား အရေအတွက် တွက်ချက်ရခြင်းမှ ကင်းလွတ်သွားခြင်း၊
• လူနာမှ ဆေးမြိုချရသည့် အရေအတွက်နည်းသွား၍ လွယ်ကူစွာသောက်နိုင်သဖြင့် ဆေးသောက် ရန် လိုလားမှုရှိခြင်း၊
• ကျန်းမာရေးဝန်ထမ်းများမှလည်း ဆေးတွက်ချက်ထုပ်ပိုးရမှု သက်သာသွားသဖြင့် ကျေနပ် လက်သင့်ခံလာခြင်း၊
• ဗဟိုသို့ လူနာဦးရေအလိုက် ဆေးတွက်ချက်မှာယူရာတွင် လွယ်ကူသွားခြင်း၊
• ဆေးတစ်မျိုးတည်းတိုက်ကျွေးခြင်း/ ချန်ထားခြင်းတို့ မပြုလုပ်နိုင်သဖြင့် ဆေးယဥ်ပါးမှုကို တားဆီး နိုင်ခြင်းတို့ဖြစ်သည်။

၈-၃။ လူနာ(၁)ဦး ဆေး(၁)ဘူး

        လူနာသည် လူနာသစ်/ရိုးရိုးတီဘီကုထုံးဖြင်‌့ ကုသမှုခံယူမည်ဆိုပါက ဆေးဘူးထဲတွင် (ပုံမှန် ၄၀-၅၄ kg အလေးချိန်ရှိသူအတွက်) ကနဦးကြပ်မတ်ကုကာလ (၂)လအတွက် RHZE (၁၅၀/၇၅/၄၀၀/၂၇၅ မီလီဂရမ်) ဆေးပြား (၂၈)ပြားစီပါဝင်သော ဆေးကဒ် (၆)ကဒ် စုစုပေါင်း (၁၆၈)ပြားနှင်‌့ ဆက်လက်ကု ကာလအတွက် (၄)လစာ ဆေးပြား RH (၁၅၀/၇၅ မီလီဂရမ်) ဆေးပြား (၂၈)ပြား စီပါဝင်သော ဆေးကဒ် (၁၂)ကဒ် စုစုပေါင်း (၃၃၆)ပြား ပါဝင်သည်။

        ဆေးဗူး၏ ဘေးဘက်တွင် လူနာ၏ အမည်၊ တီဘီမှတ်ပုံတင်အမှတ်၊ အသက်၊ ကျား/မ၊ နေရပ် လိပ်စာတို့ကို ရေးရမည်ဖြစ်သည်။ ဆေးဗူး၏ နောက်ကျောတွင် လူနာ၏အမည် တီဘီမှတ်ပုံတင်အမှတ် နှင်‌့ ကိုယ်အလေးချိန်တို့ကို ရေးသွင်းရမည်ြဖစ်သည်။

        ဆေးဗူးကို ကျန်းမာရေး၀န်ထမ်းသို့ ထုတ်ပေးပြီး တိုက်ရိုက်ကြည့်ရှု ဆေးတိုက်ကျွေးသူမှ ကြီးကြပ် ၍ ဆေးတိုက်ကျွေးရန် ြဖစ်ပါသည်။

၈-၄။ Supply Box ပြုလုပ်ခြင်း

        လူနာများအခြားမြို့သို့ ပြောင်းရွှေ့သွားသဖြင်‌့ တခါတည်းပေးလိုက်ရန်ဖြစ်သော်လည်း၊ မပေး လိုက်လျှင်လည်းကောင်း၊ Loss to Follow-up ပျက်ကွက်လူနာဖြစ်သွားလျှင်လည်းကောင်း၊ ဆေး၏ဘေး ထွက်ဆိုးကျိုးများ ပြင်းထန်သဖြင်‌့ ဆေးများရပ်လိုက်ရလျှင်လည်းကောင်း၊ လူနာသေဆုံးသွားလျှင်လည်း ကောင်း၊ Patient Kit တွင် ဆေးများ ပိုလျှံ/ကျန်ရစ်နေမည်ဖြစ်သည်။ ယင်းဆေးများကို မြို့နယ် တီဘီဌာနသို့ ပြန်လည် အပ်နှံရမည်ဖြစ်သည်။ ယင်းဆေးများကိုစုဆောင်း၍ Supply Box ပြုလုပ် ထားရမည်ဖြစ်သည်။ Supply Box အတွက် သီးသန့် Supply Box Stock  Register စာအုပ် ထားရှိမှတ်သားရမည်။ အကယ်၍ ကျန်ရစ်သော ဆေးများ အများ အပြားဖြစ်လာလျှင် လူနာတစ်ဦးစာ (၆လအတွက်) အဆင်သင့်ထုတ်ပေးနိုင်ရန် ဆေးဘူး တစ်ဘူးပြင်ဆင် ထားရမည်ြဖစ်သည်။ ရရှိလာသော ဆေးဘူးအရေအတွက်ကိုလည်း စတော့ (Sub Stock book) စာအုပ်တွင် မှတ်ချက်ဖြင့် ရေးသွင်းရမည် ဖြစ်သည်။

၈-၅။ ဆေးအတိုးအလျော့ပြုလုပ်ခြင်း

        (၃၀-၃၉) kg ရှိသောလူနာ၏ ဆေးဗူးမှ RHZE (4FDC) ၂ ကဒ်လျော့ရမည်၊ RH (2FDC) ၄ ကဒ်လျော့ရမည်ဖြစ်သော်လည်း မြန်မာနိုင်ငံတွင်(၃)ပြား တိုက်ရန်ညွှန်ကြားထားသဖြင်‌့  လျော့ ရန်မလိုပါ။  

        (၄၀-၅၄) kg ရှိသော လူနာအတွက် အတိုးအလျော့ပြုလုပ်ရန် မလိုပါ။

(၅၅-၇၀) kg ရှိသော လူနာအတွက် RHZE (4FDC) ၂ ကဒ်ထပ်တိုးပြီး RH (2FDC) ၄ ကဒ် ထပ်တိုးရမည် ဖြစ်သည်။

ဆေးများအတိုးအလျော့ပြုလုပ်ရာတွင် Supply Box မှ ဆေးများကို သုံးရမည်ဖြစ်သည်။ ထို့အပြင် ကနဦးကြပ်မတ်ကုကာလ (၂)လ ပြီးဆုံးချိန်တွင် သလိပ်ပိုးများ တွေ့ရှိဆဲဖြစ်နေ၍ ဆေး(၁)လ ထပ်ဆောင်း သောက်ရမည်ဆိုလျှင်လည်း ထို Supply Box မှပင် (၁)လစာ ထုတ်ယူ၍ လူနာ၏ ဆေးဗူးထဲသို့ ထည့်ပေးရမည်။ ဆေးဗူးဘေးရှိ လူနာ၏အမည် တီဘီနံပါတ်နှင်‌့ ထပ်တိုးပေးရမည့် လူနာ၏အမည်နှင်‌့ တီဘီနံပါတ်ကိုက်ညီမှု ရှိ/မရှိ စစ်ဆေးပြီးမှ ထုတ်ပေးရမည် ဖြစ်သည်။

၈-၆။ လူနာအား မှန်ကန်စွာ ဆေးတိုက်ကျွေးခြင်း

• လူနာ၏ ဆေးဗူးကိုယူပါ လူနာ၏အမည်နှင်‌့ ယခုဆေးသောက်ရန် အသင့်ဖြစ်နေသော လူနာ အမည် တူ/မတူ စစ်ပါ။
• ဆေးဗူးဖွင့်ပါ ကနဦးကြပ်မတ်ကုကာလဖြစ်လျှင် HRZE(4FDC)ကဒ်ကိုထုတ်ပါ။ လူနာ၏ ကိုယ်အလေးချိန်နှင့် ဆေးဗူးနောက်ကျောတွင် မှတ်သားထားသော အ‌ရေအတွက်ကြည့်ရှုပြီးမှ တိုက်ကျွေးပါ။
• လူနာ ဆေးမြိုချသည်ကိုကြည့်ပါ။
• ဆေးဗူးနောက်ကျောရှိ စိစစ်ကဒ်တွင် ဆေးသောက်ပြီးသည်နှင့် အမှတ်အသားခြစ်ပါ။ ဆေးကဒ်ခွံ များကို သိမ်းထားပါ။
• ဆေးဆက်လက်ကုကာလသို့ ရောက်ရှိနေလျှင် RH (2FDC)ဆေးကဒ်ကိုထုတ်ပါ။ လူနာ၏ ကိုယ်အလေး ချိန်အလိုက်သောက်ရမည့် ဆေးအရေအတွက် ထုတ်ယူပြီးတိုက်ပါ။
• လူနာဆေးမြိုချသည်ကို ကြည့်ရှုပါ။
• Treatment card နှင့် ဆေးဗူး၏ နောက်ကျောရှိ စိစစ်ကဒ်တွင် အမှတ်အသားခြစ်ပါ။

၉။ ဆေးကုသမှုကာလအတွင်းစိစစ်ခြင်း (Monitoring during treatment)

        ဆေးကုသမှုကာလအတွင်း လူနာအား သတ်မှတ်ချိန်များ၌ သလိပ်ပြန်လည်စစ်ဆေးခြင်း၊ ကိုယ် အလေးချိန်ချိန်ခြင်း၊ လူနာအားလက်တွေ့စမ်းသပ်စစ်ဆေးခြင်း တို့ဖြင့် လူနာ၏ ရောဂါအ‌ခြေအနေကို စိစစ်နိုင်ပေသည်။ သလိပ်ပြန်လည်စစ်ဆေးသည့်အခါ၌ သလိပ်(၂)ခွက် စစ်ဆေးရပေမည်။

တီဘီလူနာများ ဆေးကုသစဥ် သလိပ်ြပန်လည်စစ်ဆေးရမည့်လများ

လူနာအမျိုးအစား	သလိပ်ြပန်လည်စစ်ဆေးရမည့်လများ
လူနာသစ်/ဆေးတိုးတီဘီ/ရိုးရိုးတီဘီလူနာ	၂၊ ၅၊ ၆
တွေ့ပြန်ကုလူနာ	၃၊ ၅၊ ၈

        အထက်တွင် ညွှန်ကြားထားသည့်အတိုင်း သလိပ်ပြန်လည်စစ်ဆေးခြင်းကို မှန်မှန်ပြုလုပ်ရန် လူနာ အား ကြီးကြပ်ရမည်။

        ကနဦးကြပ်မတ်ကုကာလ ပြီးဆုံးသည့်အချိန်တွင် သလိပ်ပြန်လည်စစ်ဆေးရာ၌ သလိပ်တွင် တီဘီပိုးမတွေ့လျှင် (ဆိုလိုသည်မှာ လူနာသစ်ကုထုံးဖြင့်ကုသသော သလိပ်ပိုးတွေ့လူနာအသစ်များ (၂)လ ပြီးဆုံးသည့်အခါနှင့် ဆက်လက်ကုကုထုံးဖြင့် ကုသသောလူနာများ (၃)လ ပြီးဆုံးသည့်အခါ၌ သလိပ် စစ်ဆေး၍ရသော အဖြေဖြစ်သည်။) လူနာများ၏အ‌ခြေအနေ အားရဖွယ်တိုးတက်ကောင်းမွန်လာပြီး အခြားသူများသို့လည်း ကူးစက်မှုမပေးစွမ်းနိုင်တော့သဖြင့် ဆက်လက်ကုကာလသို့ ကူးပြောင်းကုသရ မည်။ အကယ်၍ ကနဦးကြပ်မတ်ကုကာလပြီးဆုံး၍ သလိပ်ပြန်လည်စစ်ဆေးသည့်အခါ သလိပ်ပိုး တွေ့နေလျှင် Gene Xpert စစ်ရမည်။ အဖြေပေါ်မူတည်၍ ကုသမှုပေးရမည်။ Xpert အဖြေ Rif Resistance ဖြစ်လျှင် ဆေးယဉ်ပါးတီဘီကုထုံးသို့ ပြောင်း‌ရွှေ့ကုရမည်။ Xpert အဖြေ Rif Resistance မဖြစ်လျှင်ကနဦးကြပ်မတ်ကုဆေးတွဲကိုတစ်လထပ်ဆောင်း၍ကုသမှုပေးရမည်။ ကျန်းမာရေး၀န်ထမ်းများ (DOT Supervisor) အနေဖြင့် စေတနာ့၀န်ထမ်း ဆေးတိုက်‌ကျွေးသူများ (DOT Provider) ကို နှစ်ပတ် (၁)ကြိမ် ပုံမှန်ကွင်းဆင်းစစ်ဆေးရပါမည်။

        ဤကဲ့သို့ ကွင်းဆင်းစစ်ဆေးရာ၌ အောက်ပါတို့ကို လိုက်နာဆောင်ရွက်ရမည်။

        (၁)    ဆေးလက်ကျန်နှင့် လူနာဆေးသောက်ရမည့်ရက် ကိုက်ညီမှု ရှိ/မရှိ စစ်ဆေးခြင်း၊

        (၂)    လူနာအား ဆေးတိုက်ကျွေးပုံ မှန်/မမှန်ကို စောင့်ကြပ်ကြည့်ရှုခြင်း၊

        (၃)    လူနာဆေးတိုက်ကျွေးပြီးတိုင်း ဆေးတိုက်ကျွေးမှု မှတ်တမ်းကဒ်တွင် မှန်ကန်စွာ ရေးခြစ် ထားခြင်း ရှိ/မရှိ စစ်ဆေးခြင်း၊

        (၄)    လူနာသည် ဆေး၏ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ ခံစားရခြင်းရှိ/မရှိ စစ်ဆေးမေးမြန်းခြင်း၊

        (၅)    ပြဿနာများရှိပါက ကူညီ‌ဖြေရှင်းပေးခြင်း။

 

၁၀။      ဆေးသောက်ရန် မလာရောက်သော လူနာများထံအိမ်တိုင်ရာရောက် ကွင်းဆင်းဆောင်ရွက်မှု ပြုလုပ်ခြင်း (Missed dose tracing)

       တီဘီရောဂါ‌ဝေဒနာရှင်တစ်ဦးသည် ဆေးပေးခန်းသို့ (၁)ကြိမ် လာရောက်သောက်ရန် ပျက်ကွက် လျှင်သော်လည်းကောင်း၊ ဆေးသွားရောက်တိုက်ကျွေးသည့်အခါ (၁)ကြိမ်မတွေ့ရှိလျှင်‌သော်လည်း ကောင်း၊ ထိုလူနာအား တစ်ရက်၊ နှစ်ရက်အတွင်း အမြန်ဆုံးရှာဖွေ ဆက်သွယ်ရပေမည်။ လူနာအိမ်သို့ ကွင်းဆင်းဆောင်ရွက်မှုပြုရမည်။ ထို့ကြောင့် ကျန်းမာရေး၀န်ထမ်းမှ လူနာအိမ်သို့ သွားရောက်နိုင်ရန် စီစဥ်ထားရန် အရေးကြီးပါသည်။

        လူနာဆေးကုသမှုမှတ်တမ်းကဒ်မှ လိပ်စာနှင့် Contact အတိုင်း ရှာဖွေရမည်ဖြစ်ပါသည်။ လူနာအိမ်သို့ သွားရောက်သည့်အခါ သောက်ရမည့်ဆေးများကို တစ်ပါတည်းယူသွားရမည်။ အိမ်တွင် လူနာမရှိခဲ့ပါက မိသားစု (သို့) အိမ်နီးနားချင်းများအား လူနာဘယ်သွားသည်ကို မေးမြန်းရမည်။ လူနာ၏လက်ကိုဖုန်းကို အသုံးပြုပါ။

        အကယ်၍ လူနာအားတွေ့ရှိပါက ဆေးသောက်ရန်မလာရောက်ရသည့် အကြောင်းရင်းနှင်‌့ ပြဿနာကို မေးမြန်းရမည်။ ဥပမာ – ဆေးသောက်ပျက်ကွက်ရခြင်းသည် အောက်ဖော်ပြပါ အကြောင်းများ နှင့် ဆက်သွယ်မှု ရှိ/မရှိ မေးမြန်းဖော်ထုတ်ရမည်။ ဆေးတိုက်ကျွေးခဲ့ရမည်။

• တိုက်ရိုက်ကြည့်ရှု ဆေးကုသမှုပေးနေသောပုဂ္ဂိုလ်(သို့) ကျန်းမာရေး၀န်ထမ်းနှင့် ဆက်ဆံရေး၊
• ကျန်းမာရေးဌာနတွင် စောင့်ဆိုင်းရသည့်အချိန်၊
• လမ်းပန်းဆက်သွယ်ရေး၊
• အလုပ်ဌာန (သို့မဟုတ်) မိသားစု၀င်များ၏သဘောထား၊
• အခြားကျန်းမာရေး ပြဿနာများ၊

 

၁၁။ တီဘီဆေး၏ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများကိုစိစစ်ခြင်း နှင့် ကုသမှုပေးခြင်း

တီဘီဆေးတိုက်ကျွေးစဥ်တိုင်း လူနာ၌ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုး ခံစားနေရခြင်းရှိ/မရှိ စိစစ်ရမည်။ ရှိပါက တီဘီဆေး၏ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ (Side effects) ကိုအောက်ပါဇယားများအတိုင်း ဖြေရှင်း ပေးနိုင်ပါသည်။

 

ဆေး၏ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများနှင့် ၎င်းတို့အားကုသမှုပေးခြင်း၊

    (Side effects and their management)

သာမန်ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ Minor side effects	ကုသပုံ
အန်ချင်၊ ပျို့ချင်၊ ဗိုက်အောင့်ခြင်း၊	ဆေးများကို အစာအနည်းငယ်နှင့်တွဲသောက်ရန် ဆေးညွှန်းကို ပြန်စစ်ဆေးရန်
အဆစ်နာခြင်း၊	အကိုက်အခဲပျောက်ဆေးသောက်ရန် (Aspirin)
ခြေ ၊လက်များ ပူလောင်မှုခံစားရခြင်း၊	Pyridoxine (B6) 10-mg နေ့စဥ်တွဲသောက်ရန်
ဆီးလိမ္မော်ရောင်/အုတ်နီရောင်သွားခြင်း၊	ဤသို့ဖြစ်ရခြင်းမှာRifampicinဆေးကြောင့်ဟုလူနာ အားရှင်းပြရမည်၊ဖြစ်ရိုးဖြစ်စဥ် ဖြစ်ကြောင်းရှင်းပြရမည်။

ဆေး၏ပြင်းထန်ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ Major side effects	ကုသပုံ
အရေပြားယားယံခြင်း	တီဘီဆေးအားလုံးရပ်၍ လူနာအား ဆရာ၀န်ထံ အမြန်ဆုံးလွှဲပြောင်းပေးရမည်။
အကြားအာရုံချို့ယွင်းလာခြင်း၊နားလေးခြင်း (နဖာချေးကြောင့် မဟုတ်သော)
‌ခေါင်းမူး‌ဝေခြင်း၊ ကိုယ်ခန္ဓာဒယိမ်းဒယိုင်ဖြစ်ခြင်း၊
မျက်လုံးနှင့်အသားဝါလာခြင်း
ခဏခဏအန်ခြင်း
မျက်စေ့တဖြည်းဖြည်းမှုန်လာခြင်း
သတိလစ်သွားခြင်း၊ ဆီးလုံး၀မသွားခြင်း

 

တီဘီဆေးနှင်‌့ ART ဆေးများတွဲလျှင် ရနိုင်သော ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများ

သာမန်ဘေးထွက်ဆိုးကျိုး Minor side-effects	ကုသပုံ Management
ဝမ်းလျောခြင်း	ဓါတ်ဆားရည်တိုက်ပါ။ လူနာကိုအားပေးပါ။ (၁-၂ ပါတ်အတွင်း သက်သာလာမည်။)
ခေါင်းကိုက်ခြင်း	ပါရာစီတမော/အက်စပရင် ပေးပါ။ AZT/EFVကြောင့်ခေါင်းကိုက်ခြင်းဖြစ်သည်ဟုပြောပါ။
ခံတွင်းပျက်၊ ပျို့အန်ခြင်း၊ ဗိုက်နာခြင်း	ဆေးများကို အစာနှင်‌့အတူတူသောက်ခိုင်းပါ။ Digene, MOM စသော အစာကြေဆေးများပေးပါ။
ဆီး အနီရောင်၊ အုတ်ခဲရောင် သွားခြင်း	Rifampicin ကြောင့်ဖြစ်၍စိုးရိမ်စရာမရှိကြောင်း ပြောပါ။
ခြေဖဝါးများပူလောင်ခြင်း	B6 10 mg နေ့တိုင်းသောက်ရန်။
အဆစ်အမြစ်များနာခြင်း	အက်စပရင်/ပါရာစီတမောပေးပါ။

ပြင်းထန်ဘေးထွက်ဆိုးကျိုး Major side effects	ကုသပုံ
အရေပြားယားယံခြင်း အပိန့်များထွက်ခြင်း	CPT သောက်နေလျှင် ရပ်ပါ။ တကိုယ်လုံး ယားယံပြီး အပိန့်များထွက်လျှင် ဆေးအားလုံးရပ်ပြီး ဆရာဝန်ထံ လွှတ်ပါ။
အကြားအာရုံချို့တဲ့ခြင်း မူးဝေပြီးဒယီးဒယိုင်ဖြစ်ခြင်း	တီဘီရောဂါအတွက် ထိုးဆေးများ ထိုးနေရလျှင် ထိုးဆေး ရပ်ပါ။ ဆရာဝန်ထံစေလွှတ်ပါ။
အသားနှင်‌့မျက်လုံးဝါခြင်း ဗိုက်ညာဘက်ချမ်းအောင့်ခြင်း	ဆေးအားလုံးရပ်ပါ။ R,Z,H ကြောင့်ဖြစ်နိုင်သည်။ DD1 (သို့) d4T ကြောင့် မုံ့ချိုအိတ်ယောင်နိုင်၍ ဆရာဝန် ထံလွှတ်ပါ။
မကြာခဏနေ့တိုင်းအန်ခြင်း	ဆေးအားလုံးရပ်ပါ။ ဆရာဝန်ထံစေလွှတ်ပါ။
မျက်စေ့မှုန်လာခြင်း	ETB သောက်နေလျှင် ရပ်ပါ။ ဆရာဝန်ထံ လွှတ်ပါ။
စိတ်ဓါတ်ကျခြင်း စိတ်ဖောက်ပြန်ခြင်း	Cycloserine သောက်နေလျှင် ရပ်ပါ။ စိတ်အထူးကုဆရာဝန်/ သမားတော်ထံ စေလွှတ်ပါ။
ချောင်းဆိုးလာပြီး အသက်ရှုမဝခြင်း	IRIS (သို့) အခွင်‌့အရေးယူ ဝင်ရောက်လာသော ရောဂါဖြစ်လာ၍ သမားတော်ထံစေလွှတ်ပါ။
လက်သည်းများ ပြာ/မည်းလာခြင်း	AZT ကြောင့်ဖြစ်၍ စိတ်ပူရန်မလိုကြောင်း ပြောပါ။
ကိုယ်ပူခြင်း/ဖျားနေခြင်း	ဆေးကြောင့်လား? အသစ်ဝင်ရောက်လာသော ရောဂါ ဖြစ်နိုင်၍ သမားတော်ထံ စေလွှတ်ပါ။
သွေးရောင်မရှိခြင်း/ ဖြူဖတ်ဖြူရော်ဖြစ်ခြင်း	ဆရာဝန်ထံလွှတ်ပါ။ AZT ရပ်ပါ။

        IRIS ဖြစ်လျှင် ဖျားခြင်း၊ အကျိတ်များယောင်ခြင်း ဓါတ်မှန်ပုံရိပ်များဆိုးဝါးလာခြင်း၊ ရေယုံပေါက် ခြင်းတို့ကို တွေ့ရမည်။ အသက်အန္တရာယ် စိုးရိမ်စရာမလိုပါ။ လူနာ၏ ကိုယ်ခံစွမ်းအားမြင့်တက်လာ ခြင်းကိုပြသည်။ IRIS သေချာလျှင် ဆေးများရပ်ရန်မလိုပါ။ တွေ့ရသောဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများအကြောင်း ကုသမှု မှတ်တမ်းကဒ်တွင် ရေးသွင်းပါ။ ဆရာဝန်ထံစေလွှတ်လျှင် လူနာညွှန်းပို့လွှာ Referral Form ကိုသုံးပါ။

၁၂။ ဆေးကုသမှုပျက်ကွက်ပြီးနောက် ဆောင်ရွက်ရမည့် လုပ်ငန်းစဥ်များ

        ဆေးကုသမှုပျက်ကွက်ပြီး ပြန်လာသောလူနာများအား အောက်ဖော်ြပပါအတိုင်း ဆက်လက်ကုသ ပေးမည် ဖြစ်သည်။

(၁) လထက်နည်း၍ ဆေးသောက်ပျက်ကွက််ခြင်း

• လူနာအား စုံစမ်းရှာဖွေရန်၊
• ဆေးသောက်ပျက်ကွက်ရခြင်း၏ အကြောင်းရင်းကို ရှာဖွေ၍ ဖြေရှင်းရန်၊
• ဆေးကုသမှုကာလကို ပျက်ကွက်သွားသော ရက်အတိုင်းပြန်ဖြည့်ပြီး Course အပြည့် ဆေးတိုက်ကျွေးပေးရန်။

 

(၁)လ မှ (၂)လအထိ ဆေးသောက်ပျက်ကွက်ခြင်း

လူနာသစ်သလိပ်အ‌ဖြေပေါ်မူတည်၍ ဆောင်ရွက်ခြင်း
·  လူနာအားစုံစမ်းပါ၊ ·  ဆေးပျက်ကွက်ရခြင်း ၏အကြောင်းရင်းကို ဖြေရှင်းပါ၊ ·  သလိပ်နမူနာ(၂) ခွက် ယူပါ။ သလိပ်အဖြေ စောင့်ဆိုင်းနေစဥ် ဆေးကုသမှု ဆက်ပေးပါ၊	သလိပ်နမူနာ(၂)ခု စလုံးတွင်ပိုးမတွေ့လျှင် (သို့)အဆုတ် ပြင်ပ၌ တီဘီရောဂါရှိလျှင်၊	ဆေးကုသကာလကို ဆေးသောက်ပျက်ကွက်ရက် အတိုင်း ပြန်ဖြည့်ပြီး ဆေးတိုက်ကျွေးပေးရန်၊
	သလိပ်နမူနာတစ်ခု (သို့)တစ်ခုထက်ပို၍ ပိုးတွေ့လျှင်  Gene Xpert စစ်ပါ။  -အဖြေ Rif Resistance ဖြစ်လျှင် —————————- -အဖြေ Rif Resistance မဖြစ်လျှင်	– ဆေးယဉ်ပါးတီဘီ ကုထုံးသို့ ပြောင်းပါ။ —————————-လူနာသည်(၂)လ ထက်နည်း၍ ကုသမှု ခံ ယူပြီးဖြစ်လျှင်	—————————- ဆေးကုသမှုကာလကို ပျက်ကွက်ရက်အတိုင်း ပြန်ဖြည့်ပြီးဆေးတိုက် ကျွေး ပေးရန်
		လူနာသည် (၂)လ ထက်ပို၍ ကုသမှုခံ ယူပြီးဖြစ်ခဲ့လျှင်	-လူနာသစ်/ရိုးရိုးတီဘီ IR ကုထုံးဖြင့်အစမှပြန်ကုပါ။ (လူနာ၏ အခြေအနေ ဓါတ်မှန်အခြေအနေပေါ် မူတည်၍ဆရာ၀န်၏ ဆုံးဖြတ်ချက်ယူသင့်သည်။

 

ဇယား ၁၀၊ (၂)လထက်ပို၍ ပျက်ကွက်ခြင်း (ပျက်ကွက်လူနာ)

ကနဦးသလိပ်အ‌ဖြေပေါ်မူတည်၍ ဆောင်ရွက်ခြင်း
·  သလိပ်နမူနာ(၂) ခွက်ယူပါ၊ ·  ဖြစ်နိုင်လျှင်ဆေး ပျက်ကွက််ရခြင်း၏ အကြောင်းရင်းကို ဖြေရှင်းပါ၊ ·  သလိပ်အဖြေစောင့်ဆိုင်းနေ စဥ် ဆေးကုသမှု မပေးပါနှင့်	သလိပ်နမူနာများတွင် ပိုးတွေ့သည်ဖြစ်စေ မတွေ့သည်ဖြစ်စေ	Gene Xpert စစ်ပါ။
	Rif Resistance ဖြစ် လျှင်	ဆေးယဉ်ပါးတီဘီကုထုံးဖြင့်ကုပါ။
	Rif Resistance မဖြစ် လျှင်	ရိုးရိုးတီဘီကုထုံးဖြင့်ပြန်ကုလူနာ(RR) အစမှ  စ၍ ကုပါ။

 

၁၃။ မည်သည့်အ‌ခြေအနေတွင် ဆေးကုသမှုမအောင်မြင်သောလူနာဟု သတ်မှတ်နိုင်ပါသလဲ

        သလိပ်ပိုးတွေ့လူနာသစ်များ၏ ၈၀% ကျော်သည် လူနာသစ်ကုထုံးြဖင့် ကနဦးကြပ်မတ် ဆေးကုသ ကာလ (၂)လကုသပြီး သလိပ်ပြန်လည်စစ်ဆေးသည့်အခါ သလိပ်ပိုးကင်းကြပါသည်။

        လူနာသစ်ကုထုံး(သို့မဟုတ်) ပြန်ကုကုထုံးဖြင့် ဆေးကုသမှုခံယူနေသော သလိပ်ပိုးတွေ့တီဘီ လူနာသည်ဆေးကုသကာလ(၅)လသို့မဟုတ်ပြီးဆုံးသည့်အခါ သလိပ်ပိုးတွေ့နေသေးလျှင်လည်းကောင်း၊  သလိပ်ပိုးမတွေ့တီဘီလူနာသစ်သည် လူနာသစ်ဆေးကုကာလပြီးမြောက်၍ (၂)လ မြောက် သလိပ်ပြန် လည်စစ်ဆေးသည့်အခါ သလိပ်ပိုးတွေ့ရှိလျှင်လည်းကောင်း၊ ယင်းလူနာများအား ကုသမှုမအောင်မြင် သောလူနာ (Treatment Failure)ဟု ကုသမှုရလဒ်မှတ်တမ်းတင်ရပေမည်။ ထို့နောက် ၎င်းလူနာအား လူနာမှတ်ပုံတင် နံပါတ်အသစ်ပြန်သွင်း၍ Treatment after failure case အဖြစ် ပြန်ကု လူနာ ကုထုံးဖြင့် ပြန်လည်စတင်ကုသမှုပေးရမည်။

        ယခုအခါ Follow up သလိပ်စစ်ဆေးရာတွင် သလိပ်ပိုးတွေ့ သူများကို Gene Xpert Test စစ်ဆေးပါသည်။ Rif- Resistance ဖြစ်ပါက ဆေးယဉ်ပါးတီဘီကုထုံးသို့ ပြောင်းရွှေ့ကုသရမည် ဖြစ်ပါသည်။

၁၄။      ထူးခြားအ‌ခြေအနေများတွင် ဆေးကုသမှုပေးခြင်း (Treatment in special situations)

        ကိုယ်၀န်ဆောင်စဥ်  (Pregnancy)

        အိမ်ထောင်သည် အမျိုးသမီးများ တီဘီရောဂါအတွက် ဆေးကုသမှုခံယူမည်ဆိုလျှင် ကိုယ်၀န် ရှိ/မရှိမေးမြန်းရမည်။ ရိုးရိုးတီဘီကုထုံးဖြင့်ကုသမှုပေးရပါမည်။ B6 10 mg ကို နေ့စဉ်တိုက်ကျွေး ပေးရမည်။

သားဆက်ခြားဆေးသောက်သုံးနေစဥ် (Oral contraception)

        Rifampicin ဆေးသည် သားဆက်ြခားဆေးများ၏ အာနိသင်ကိုလျော့နည်းစေ၍ ကိုယ်၀န် မရှိအောင် အပြည့်အ၀ကာကွယ်နိုင်မည် မဟုတ်ပေ။ သို့ဖြစ်၍ Oestrogen အားများသော (50 mg) သားဆက်ခြားဆေးကို ပြောင်း၍သောက်နိုင်သည်။ သို့မဟုတ် အခြားသားဆက်ခြားနည်းကို သုံးနိုင်သည်။

 

မိခင်နို့တိုက်ကျွေးစဥ် (Breast Feeding)

        နို့တိုက်မိခင်တစ်ဦး တီဘီရောဂါဖြစ်လျှင် ၎င်းဖြစ်သော ရောဂါအမျိုးအစားအလိုက် သင့်လျော် သောဆေးတွဲများဖြင့် ကုသပေးနိုင်ပါသည်။ မိခင်နှင့်ကလေးအတူတကွနေနိုင်ပြီး မိခင်နို့ကိုလည်း ပုံမှန် အတိုင်းတိုက်နိုင်သည်။ မွေးကင်းစကလေးငယ်အား BCG ကာကွယ်ဆေးကို ထိုးပေးရမည်ဖြစ်သည်။

အသည်းရောဂါရှိသော တီဘီ‌ဝေဒနာရှင်များအတွက် ဆေးကုသပေးခြင်း

(Treatment for patients with Liver disorders)

       အရက်သောက်သောတီဘီလူနာများ ယခင်က အသားဝါ၊ အသည်းရောင်ရောဂါဖြစ်သည့် ရာဇ၀င်ရှိခဲ့သူများနှင့် အသည်းရောင်ဘီပိုးသယ်ဆောင်ထားသော တီဘီလူနာများအား အချိန်တိုကုထုံး ဆေးများဖြင့် ကုသပေးနိုင်ပါသည်။

        အသည်းရောင်အသား၀ါရောဂါ လတ်တလောခံစားနေရသော တီဘီရောဂါ‌ဝေဒနာရှင်များအား ဖြစ်နိုင်ပါက တီဘီဆေး၀ါးကုသမှုကို ခေတ္တရပ်ဆိုင်းထားနိုင်ပြီး လူနာ၏ အသည်းရောဂါအ‌ခြေအနေပုံမှန် ပြန်လည်ရောက်ရှိပါက ဆေးကုသမှုကို ပြန်လည်စတင်နိုင်ပေသည်။ သို့ရာတွင် တီဘီရောဂါအ‌ခြေအနေမှာလည်း မကုသလျှင်မဖြစ်သည့် အ‌ခြေအနေတွင်ရှိနေပါက (ဥပမာ-သလိပ်ပိုးတွေ့ပြီး ဓါတ်မှန်တွင် လည်း Active tuberculosis ရောဂါပြင်းထန် များပြားနေလျှင်) Modified Regimen 2 SLE/ 10 LE ကုသပေးရမည် ဖြစ်ပါသည်။(S= inj; Streptomycin, L= Levofloxacin, E= Ethambutol)

ကျောက်ကပ်ရောဂါရှိသော တီဘီ‌ဝေဒနာရှင်များအတွက် ကုသပုံ

(Treatment for patients with renal failure)

        အသင့်လျော်ဆုံးသောဆေးတွဲ 2 H R Z / 4 H R ြဖင့် ကုသပေးရပေမည်။ ၎င်းတီဘီဆေးများသည် ဆေးအားလုံးလိုလိုပင် သည်း‌ခြေ အရည်မှတဆင့်စွန့်ပစ်ပြီး အဆိပ်အတောက်မရှိသော ဓါတ်ပေါင်းစု ဖြစ်အောင် ပြုလုပ်ပေးလိုက်လေသည်။ ဆေးညွှန်းများကိုလည်း မူလအနေအထားအတိုင်း ပေးနိုင်ပါသည်။ INH နှင့်အတူ B6(Pyridoxine) 10 mg ကို တွဲ၍တိုက်ကျွေးပေးရမည်။ Streptomycin နှင့် Ethambutol ဆေးနှစ်မျိုးမှာမူ ကျောက်ကပ်မှတဆင့် စွန့်ပစ်သဖြင့် ရှောင်ကျဥ် ရပေမည်။ သို့ရာတွင် ကျောက်ကပ်၏ လုပ်ဆောင်ချက်များကို သေသေချာချာ စိစစ်ပေးနိုင်လျှင်ဖော်ပြပါ Streptomycin နှင့် Ethambutol ဆေးနှစ်မျိုးအား ဆေးညွှန်းပမာဏလျော့၍ (Reduced dosage) အသုံးပြုနိုင်သည်။

Anti-retroviral ဆေးတိုက်နေသော HIV ပိုးရှိလူနာ

(HIV patients on Anti-Retroviral Therapy)

        AIDS ရောဂါဖြစ်နေသူ (သို့) HIV ပိုးရှိသော တီဘီလူနာသည် တီဘီဆေးများ စသောက်စဥ် ရောဂါလက္ခဏာများ ပိုမိုခံစားလာရသည်ဟု ထင်နိုင်ပါသည်။ HIV ပိုးရှိသော တီဘီလူနာသည် Anti-Retroviral ဆေးနှင့်အတူ တီဘီဆေးများပါသောက်ရလျှင် ဆေးတွဲနှစ်မျိုးလုံး၏ အာနိသင်များ လျော့နည်း သွားနိုင်ပါသည်။ တီဘီဆေးများ၏ ဘေးထွက်ဆိုးကျိုးများကိုလည်း ပိုမိုခံစားရမည်။ သို့ဖြစ်၍ HIV ပိုးတွေ့သောတီဘီလူနာ တစ်ယောက်သည် တီဘီဆေး (၂)ပတ်ကုပြီး (၂)ပတ်မှ (၈)ပတ်အတွင်း Anti-Retroviral ဆေးများကို စတင် တိုက်ကျွေးနိုင်ပြီး ဆေးအချင်းချင်း တုန့်ပြန်မှုမရှိအောင် ဆက်လက်ကုကာလတွင် Rifampicin မပါရှိ သော ဆေးတွဲဖြစ်သည့် Isoniazid နှင့် Ethambutol (HE) ဆေးနှစ်မျိုးဖြင့် ဆက်လက်ကုသပေးနိုင်မည်။ CD 4 <50 အောက် လူနာများအတွက် Anti-Retroviral ဆေးကို တီဘီဆေးစပြီး (၂)ပတ်အတွင်းပေးရမည်။

 

ပြင်းထန်သော တီဘီ‌ဝေဒနာရှင်များ (Severe forms of TB)

        အာရုံကြောလက္ခဏာခံစားနေသော ကျောရိုးမတီဘီ‌ဝေဒနာရှင်များ ဦးနှောက်အ‌မြှေးရောင် တီဘီ၊ လူးစေ့တီဘီ (Miliary TB) လူနာများမှာမူ ဆေးကုသကာလ ပိုမိုကြာမြင့်ပေမည်။ ဆက်လက်ကုသ ကာလ (Continuation phase) တွင် Rifampicin နှင့် Isoniazid ဆေးနှစ်မျိုးကို အနည်းဆုံး (၁၀)လ အထိ ကုသပေးရမည်။